মহাত্মা গান্ধীৰ আফ্ৰিকা ভ্ৰমণ ১৮৯৩ চনত মহাত্মা গান্ধী (১৮৬৯-১৯৪৮) ভাৰতৰ পৰা দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ নাটাললৈ এজন যুৱ উকীল হিচাপে গৈছিল। তেওঁৰ ২৪ বয়স বছৰো হোৱা নাছিল। ১৯১৪ চনৰ জুলাইত ঘুৰি অহাৰ সময়ত তেওঁৰ বয়স ৪৫ বছৰ হোৱা নাছিল। কেইটামান অন্তৰালৰ বাহিৰে, মুখ্যতঃ ভাৰত আৰু ইংলেণ্ডত, গান্ধীৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাত থকাৰ সময় ২১ বছৰ জুৰি আছিল। জাতিগত বিষয়ত গান্ধীৰ দৃষ্টিভংগী বহল হোৱাটো তেওঁৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ বছৰবোৰলৈ ঘূৰি যায় যি কেতিয়াবা ভুলকৈ ধাৰণা কৰাৰ দৰে কেৱল পিছৰ ঘটনা নাছিল। বৰ্ণবাদৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰামৰ উদ্দেশ্য হ’ল মানুহক তেওঁলোকৰ যিকোনো জাতিগত বা সম্পৰ্কিত কুসংস্কাৰ আঁতৰ কৰা। মহাত্মা গান্ধী হৈছে এনে এজন ব্যক্তিৰ উদাহৰণ যিয়ে কেৱল তেওঁৰ পূৰ্বৰ জাতিকেন্দ্ৰিক ধাৰণাবোৰ ত্যাগ কৰাই নহয় আনকি আফ্ৰিকাৰ সংগ্ৰামৰ বাবে অনুপ্ৰেৰণা হৈ পৰিছিল আৰু ১৯৪৮ চনত নাইজেৰিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিষদ আৰু কেমেৰুনে তেওঁৰ বিষয়ে কৈছিল যে তেওঁ জীৱনকালত “নিপীড়িত লোকসকলৰ স্বাধীনতাৰ মশালৰ বাহক” হৈ পৰিছিল। ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ বিষয় হিচাপে, যিহেতু যুৱ গান্ধীয়ে তেতিয়া নিজকে দেখিছিল, তেওঁ ইউৰোপীয়সকলৰ দ্বাৰা বৈষম্যহীনতা বিচাৰিছিল কিন্তু ভাৰতীয় অধিকাৰ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে অসন্তুষ্ট হৈছিল যাৰ দ্বাৰা ভাৰতীয়সকলৰ শিক্ষিত শ্ৰেণীবোৰক একত্ৰিত কৰা হৈছিল। কিন্তু আফ্ৰিকানসকলৰ সৈতে বাৰ্তালাপ বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে, আফ্ৰিকাৰ সমস্যাসমূহৰ প্ৰতি গান্ধীৰ চিন্তা ক্ৰমান্বয়ে দৃশ্যমান হৈ পৰিছিল। যদিও দক্ষিণ আফ্ৰিকাত মহাত্মা গান্ধীৰ সংগ্ৰাম এছিয়াৰ সমস্যাবোৰৰ চাৰিওফালে সংগঠিত হৈছিল যি ভাৰতীয়সকলক তাত্ক্ষণিকভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছিল। তথাপিও অ-বৰ্ণীয় দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ বাবে তেওঁৰ দীৰ্ঘম্যাদী দৃষ্টিভংগী তেতিয়ালৈকে যথেষ্ট স্পষ্ট হৈ পৰিছিল, যিটো ১৯০৮ চনৰ মে মাহত তেওঁৰ ভাষণৰ দ্বাৰা প্ৰমাণিত হৈছিল। ১৯১০ চনলৈ, মহাত্মা গান্ধীয়ে স্বেচ্ছাই তৃতীয় শ্ৰেণীৰ ভ্ৰমণলৈ গৈছিল। তেওঁৰ মতে ইয়াৰ এটা কাৰণ আছিল যে কেপৰ তৃতীয় শ্ৰেণীৰ বাহনত আফ্ৰিকানসকলে সন্মুখীন হোৱা কষ্টৰ বিৱৰণ পঢ়ি তেওঁ কঁপি উঠিছিল। ১৯১০ চনৰ ১৬ মাৰ্চ তাৰিখে দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ এজন সহযোগী এম পি ফেন্সিলৈ লিখা এখন পত্ৰত তেওঁ লিখিছিল, “মই নিজেও একেটা কষ্টৰ সন্মুখীন হ’ব বিচাৰিছিলো।” গান্ধীৰ এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন এনেদৰে দক্ষিণ আফ্ৰিকাত আহিছিল। ১৯০৮ চনৰ মে মাহত গান্ধীয়ে পৃথকীকৰণৰ নীতি অস্বীকাৰ কৰিছিল আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ কথা ভাৱিছিল য’ত বিভিন্ন জাতি “মিহলি” হৈ আছিল। ১৯০৮ চনৰ ১৮ মে’ত জোহান্সবাৰ্গৰ ৱাইএমচিএত দিয়া এই ভাষণত মহাত্মা গান্ধীয়ে ভৱিষ্যতৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ প্ৰতি তেওঁৰ দৃষ্টিভংগী আগবঢ়াই কৈছিল: “যদি আমি ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখোঁ আগবাঢ়িব খুজোঁ, তেন্তে আমি সকলো বেলেগ বেলেগ জাতিয়ে একত্ৰিত হৈ এনে এক সভ্যতা সৃষ্টি কৰিব লাগিব যিটো সম্ভৱতঃ পৃথিৱীয়ে এতিয়ালৈকে দেখা নাই?” ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ এজন নাগৰিক হিচাপে মহাত্মা গান্ধী আনকি এজন যুৱ ভাৰতীয় হিচাপে মহাত্মা গান্ধীৰ জাতীয়তাবাদী গৌৰৱ আছিল। ৰাণী ভিক্টোৰিয়াৰ ১৮৫৮ চনৰ ঘোষণাই (১৮৫৭ চনৰ গ্ৰেট ইণ্ডিয়ান ৰাইজিংৰ এবছৰ পিছত কৰা) ব্ৰিটিছৰ এক প্ৰতিশ্ৰুতি বহন কৰিছিল: “আমি আমাৰ ভাৰতীয় অঞ্চলৰ স্থানীয় লোকসকলক কৰ্তব্যৰ একেই বাধ্যবাধকতাৰ দ্বাৰা আবদ্ধ কৰি ৰাখিছো যিয়ে আমাক আমাৰ আন সকলো বিষয়ৰ সৈতে বান্ধি ৰাখে… এইটো আমাৰ ইচ্ছা যে আমাৰ প্ৰজাসকল, যিকোনো জাতি বা ধৰ্মৰ, আমাৰ সেৱাত কাৰ্যালয়ত মুক্ত আৰু নিৰপেক্ষভাৱে ভৰ্তি হ’ব পাৰিব, যাৰ কামবোৰ তেওঁলোকৰ শিক্ষা, সামৰ্থ্য আৰু সততাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হ’ব।” দক্ষিণ আফ্ৰিকাত মহাত্মা গান্ধীৰ বিৱৰ্তনক প্ৰশংসা কৰিবলৈ এইটো বুজিপোৱা প্ৰয়োজন যে তেওঁ এই ঘোষণাক ভাৰত আৰু ভাৰতীয়সকলৰ বাবে এক মেগনা কাৰ্টা হিচাপে গণ্য কৰিছিল আৰু বহু বছৰ ধৰি এই ঘোষণা আৰু ব্ৰিটিছ সংবিধান তেওঁৰ প্ৰসংগৰ বিষয় আছিল। যেতিয়া দক্ষিণ আফ্ৰিকাত বৰ্ণবৈষম্যৰ কঠোৰ বাস্তৱতাৰ সন্মুখীন হৈছিল, তেতিয়া তেওঁ ইউৰোপীয়সকলৰ সৈতে ভাৰতীয়সকলৰ বাবে আইনী সমতাৰ ওপৰত জোৰ দিছিল। অৱশ্যে দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ আইনসমূহে বাৰে বাৰে সেই সমতাক অস্বীকাৰ কৰাৰ প্ৰৱণতা দেখুৱাইছিল যিটো গান্ধীয়ে বিশ্বাস কৰিছিল যে ঘোষণা আৰু ব্ৰিটিছ সংবিধানৰ অধীনত ভাৰতীয়সকল অধিকাৰপ্ৰাপ্ত। সাম্ৰাজ্যৰ নাগৰিকত্ব দাবী কৰি তেওঁ এইটোও বুজি পাইছিল যে দায়বদ্ধতা বহন কৰিব লাগে। এইটোৱেই তেওঁক ১৯০০ চনৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ যুদ্ধ আৰু ১৯০৬ চনৰ বাম্বাথা বিদ্ৰোহত ব্ৰিটিছ পক্ষলৈ স্বেচ্ছাসেৱী নাৰ্চিং আৰু পেৰামেডিকেল সেৱা আগবঢ়াইছিল। আফ্ৰিকাৰ অধিকাৰ সম্প্ৰসাৰণৰ ওপৰত মহাত্মা গান্ধীৰ ইতিবাচক মনোভাৱ বৰ্ণবাদীসকলে আন সম্প্ৰদায় বা মানুহৰ অধিকাৰ সীমিত কৰিব বিচাৰিছিল। গান্ধীয়ে আনকি তেওঁৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ বছৰবোৰতো আফ্ৰিকাৰ অধিকাৰসম্প্ৰসাৰণৰ ক্ষেত্ৰত ইতিবাচক মনোভাৱ ৰাখিছিল। মহাত্মা গান্ধীয়ে ১৮৯৪ চনৰ আৰম্ভণিতে আফ্ৰিকাৰ ভোটাধিকাৰক আদৰণি জনাইছিল। গান্ধী আৰু তেওঁৰ কাকত ইণ্ডিয়ান অপিনিয়নে আফ্ৰিকাৰ অসামান্য সাফল্যৰ প্ৰশংসা কৰিছিল। গান্ধীয়ে আফ্ৰিকানসকলৰ মাজত ঔদ্যোগিক প্ৰশিক্ষণ আৰু সাধাৰণ শৈক্ষিক প্ৰচেষ্টাক সমৰ্থন আৰু আদৰণি জনাইছিল। দক্ষিণ আফ্ৰিকাত থাকোঁতে গান্ধীয়ে জন লাংগালিবালে ডুবে (১৮৭১-১৯৪৬)ৰ দৰে আফ্ৰিকান নেতাসকলৰ ওচৰলৈ গৈছিল যি পিছলৈ আফ্ৰিকান নেচনেল কংগ্ৰেছৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰপতি-জেনেৰেল আছিল। গান্ধীৰ দৰে ডুবেও আফ্ৰিকান আমেৰিকান শিক্ষাবিদ বুকাৰ টি ৱাশ্বিংটনক প্ৰশংসা কৰিছিল, তেওঁ ফিনিক্সৰ ওচৰৰ ইনাণ্ডাত ওহলাঞ্জ ইনষ্টিটিউট নামৰ এখন ঔদ্যোগিক বিদ্যালয় চলাইছিল। গান্ধীয়ে ওহলাঞ্জ ইনষ্টিটিউটৰ ওচৰত তেওঁৰ ফিনিক্স ছেটেলমেণ্ট স্থাপন কৰিছিল। গান্ধীজীৰ ভিজন অৱ এ ফ্ৰী চাউথ আফ্ৰিকা (১৯৯৫)ত ই এছ ৰেড্ডীয়ে লিখিছে, “ফিনিক্স বসতি আৰু ওহলাঞ্জ ইনষ্টিটিউটৰ বন্দীসকলৰ মাজত সঘনাই সামাজিক সম্পৰ্ক আছিল।” ৰেড্ডীয়ে লিখিছে যে জন ডুবৰ কাকত, ইংৰাজী আৰু জুলুভাষাত আফ্ৰিকাৰ সাপ্তাহিক ইলাঞ্জে লাচে নাটাল, ওহলাঞ্জ ইনষ্টিটিউটে নিজাকৈ এটা প্ৰেছ অধিগ্ৰহণ নকৰালৈকে ইণ্ডিয়ান অপিনিয়ন প্ৰেছত মুদ্ৰণ কৰা হৈছিল। গান্ধীয়ে ডুবেৰ কামৰ প্ৰশংসা কৰিছিল যিহেতু তেওঁ আফ্ৰিকাৰ আগশাৰীৰ সম্পাদক জন টেংগো জাবাভুৰ দৰে আফ্ৰিকানসকলৰ বাবে এখন মহাবিদ্যালয় স্থাপন কৰিছিল। ১৯০৫ চনৰ আৰম্ভণিতে গান্ধীয়ে আফ্ৰিকানসকলৰ অধিকাৰসমৰ্থন কৰিছিল। তেওঁ আৰু তেওঁৰ আলোচনীখনে আফ্ৰিকান নেচনেল কংগ্ৰেছৰ আন এজন ভৱিষ্যত প্ৰতিষ্ঠাপক এডৱাৰ্ড চেউ (খ. ১৮৬৬)ৰ ক্ষেত্ৰত ট্ৰেন্সভাল উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়ক আদৰণি জনাইছিল, যি আফ্ৰিকানসকলৰ অধিকাৰ বজাই ৰাখিছিল। গান্ধীৰ কাকতখনে নেটিভছ লেণ্ড এক্ট, ১৯১৩ ক “জব্দ কৰাৰ আইন” বুলি কঠোৰ ভাৱে গৰিহণা দিছিল আৰু জন ডুবেৰ আইনখনৰ সমালোচনাক সমৰ্থন কৰিছিল। জাতি সম্পৰ্কে গান্ধীৰ ধাৰণাবোৰে অলিভ শ্ৰাইনাৰ আৰু জিন ফিনোটৰ দৰে প্ৰভাৱৰ প্ৰতি তেওঁৰ বৌদ্ধিক উন্মোচনৰ পৰা লাভান্বিত হৈছিল। ১৯০৮ চনত গান্ধী কাৰাগাৰৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ পিছতে, ১৯০৮ চনত দ্য ট্ৰেন্সভাল লিডাৰত লেখক অলিভ শ্ৰাইনাৰে জাতিগত কুসংস্কাৰৰ বিৰুদ্ধে তৰ্ক কৰা আৰু এক অ-বৰ্ণবাদী দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ পৰিকল্পনা কৰা এটা প্ৰবন্ধ গান্ধীৰ আলোচনীত কিছু সম্পাদকীয় প্ৰশংসাৰে পুনৰ মুদ্ৰণ কৰাইছিল। মহাত্মা গান্ধীয়ে বাৰে বাৰে তেওঁৰ জাতিগত কুসংস্কাৰৰ অভাৱৰ কথা উল্লেখ কৰিছিল আৰু ১৯২৫ চনত কানপুৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনত ইয়াৰ এক নিৰ্দিষ্ট প্ৰসংগ উল্লেখ কৰিছিল। একেদৰে, জিন ফিনোটৰ ৰচনা, ৰেচ প্ৰিজুডিচ, সেইসময়ৰ গান্ধীৰ ওপৰত পৰা আন এক গঠনমূলক কিন্তু অন্যায়ভাৱে অৱহেলিত প্ৰভাৱ পৰিছিল। গান্ধীয়ে ১৯১১ চনত ইউনিভাৰ্চেল ৰেচ কংগ্ৰেছ অনুষ্ঠিত হোৱাৰ কেইমাহমান আগতে ফিনোটৰ কামৰ কথা উল্লেখ কৰিছিল। পোলেণ্ডত জন্মগ্ৰহণ কৰা ফিনোট ১৮৯৭ চনত ফৰাচী নাগৰিক হৈছিল। ফ্ৰান্সত, তেওঁ লা ৰিভিউ ডেচ ৰিভিউছ প্ৰতিষ্ঠা আৰু সম্পাদনা কৰিছিল যিয়ে তেওঁক টলষ্টয়ৰ দৰে লেখকৰ সংস্পৰ্শলৈ আনিছিল। ১৯০৫ চনত পেৰিছত জাতিৰ কুসংস্কাৰৰ বিৰুদ্ধে ফিনোটৰ কাম লেছ প্ৰিজুগে ডেছ ৰেচ প্ৰকাশিত হৈছিল। পৰৱৰ্তী বছৰত ইংৰাজী ভাষাৰ অনুবাদ প্ৰকাশ পাইছিল। এই কামটো ১৯০৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰত ভাৰতীয় মতামতত লক্ষ্য কৰা হৈছিল আৰু প্ৰশংসা কৰা হৈছিল। ১৯০৯-১৯১০ চনৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ সংবিধানৰ ওপৰত গান্ধীয়ে কৰা সমালোচনাও তেওঁৰ অ-জাতিগত ৰাষ্ট্ৰত্বৰ দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। গান্ধীৰ উদীয়মান দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰখনৰ বিষয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ অন্তৰ্দৃষ্টি আছিল আৰু ইয়াৰ বিষয়ে এক অ-বৰ্ণীয় ধাৰণাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ
